De bizarre start van olympisch golf

Foto boven: twee vrouwelijke deelnemers aan de eerste olympische golfwedstrijden in 1900 op Golf de Compiègne.

Golf keerde in 2016, na 112 jaar afwezigheid, terug op de Olympische Spelen. Ook in 2024 bij de Spelen in Parijs is golf een olympische sport. Frankrijk had in 1900 de primeur. Hoe ging dat, de eerste keer? In 2015 bezochten we de eerste 'olympische golfbaan' en spraken we met familie van de eerste vrouw die olympisch golfgoud won. 

Op een mooie zomerdag reisden we af naar Golf de Compiègne. De baan is helaas sinds eind 2017 gesloten. Dat had te maken met de uitbreiding van de renbaan waarvan de golfbaan een onderdeel was. De club huurde het golfterrein van de renbaan. Golf de Compiègne zou door de uitbreiding van de renbaan 9 van de 18 holes verliezen en daarom zegden veel leden op. Dat leidde tot een complete sluiting van de golfbaan.

Maar in 2015 was Golf de Compiègne nog een fraaie 18-holes parkbaan. De baan lag in in de stad met dezelfde naam, zo’n tachtig kilometer ten noorden van Parijs, vlakbij de snelweg tussen Parijs en Brussel. In Compiègne werd in 1918 de wapenstilstand ondertekend die een eind bracht aan de Eerste Wereldoorlog en in 1940 werden de Fransen hier gedwongen een wapenstilstand met de nazi’s te tekenen. De stad is ook bekend door een kasteelpaleis en een uitgestrekt bos, het Forêt de Compiègne.

Maar de golfbaan midden in deze stad en aan de rand van dit staatsbos genoot tot aan de sluiting in 2017 grote onbekendheid, terwijl hier in 1900 voor het eerst olympisch golf werd gespeeld. 

We hadden een teetime geboekt zonder te melden waarom we hier waren, om te kijken wat een gewone gastspeler zou merken van de olympische historie. Het antwoord was bijna niets. In het clubhuis stonden in de zomer van 2015 alleen wat oude bekers en er hingen oude wedstrijdborden en foto’s, maar het olympische golfkampioenschap was niet uitgelicht. Alleen op de scorekaart werd de aandacht gevestigd op de bijzondere wedstrijden die er in 1900 waren gespeeld. Naast een advertentie van McDonald’s stond een zwart-witfoto van het clubhuis tijdens de Jeux Olympiques de 1900 en een foto van de toenmalige routing (het parcours).

We speelden eerst de baan, aangelegd in 1896, voordat we vragen gingen stellen in het clubhuis. Het eerste wat opviel, was dat de holes midden in een paardenrenbaan lagen. Meteen al op hole 1 moest je slaan over een reling die de paarden op de track hield. Op andere holes speelde je ook over of langs de witte markering. Af en toe trof je een paardenhindernis pal naast een hindernis voor golfers – een bunker. Je kreeg een free drop als een bal in een hoefafdruk komt of als je last hebt van de reling. 

Kleine green, grote bunkers

Een racecourse voor paarden gecombineerd met golf is niet ongebruikelijk voor heel oude banen. Musselburgh Links in Edinborough (uit 1672, de oudste baan ter wereld die nog bestaat) ligt ook in een paardenrenbaan. In Musselburgh waren er eerst holes en pas later werd een officiële racecourse om de baan aangelegd; in Compiègne was het hippodroom er eerst (1875) en volgde de baan (1896).

De scorekaart van Golf de Compiègne in 2015

De architect van Golf de Compiègne – de toenmalige Engelse pro van Dinard GC, M.W. Freemantle – was geen grote naam maar de par-70 baan was leuk en gevarieerd. De greens waren klein – zoals op bijna elke oude baan – maar de bunkers groot. De baan was in de loop der tijd verlengd (van 3851 meter in 1900 naar 5551 meter in 2015) maar de lay-out was in al die tijd nauwelijks veranderd. Alleen hole 18 was verlegd, op de olympische achttiende was inn 2015 de ‘practice’ (drivingrange) maar de green en bunker lagen er nog. 

We leerden iets meer over de eerste olympische golfbaan en de kampioenschappen toen we in het clubhuis uit 1895 de reden van ons bezoek bekendmaakten. De leden die we ernaar vroegen, wisten wel van de olympische geschiedenis maar kenden geen details. De toenmalige directeur Stéphane Bouteiller wist wel het een en ander. Hij schonk ons een lustrumboek dat net af was (Livre d’or du Golf de Compiègne 1896-2016) maar hierin zijn maar enkele pagina’s gewijd aan de Olympiades du Golf. De directeur Bouteiller had verder alleen een ongeordende map met oude krantenknipsels waarvan hij kopieën voor ons maakte. 

Hoezo olympisch?

Waarom werd olympisch golf in Compiègne gespeeld en niet in Parijs zelf? En hoe waren die wedstrijden? Directeur Bouteiller wist alleen het antwoord op de eerste vraag. Compiègne was de zes na oudste golfbaan van Frankrijk. In Parijs zelf was in 1900 alleen een 9-holes baan met een gebrekkig clubhuisje, de Société de Golf de Paris in Mesnil-le-Roi. Compiègne had achttien holes en een paviljoen. Zo won de stad Compiégne met gemak het gevecht om het gastheerschap en werden de wedstrijden gehouden op de Golf, Lawn-Tennis et Patinage (schaatsbaan) Club de Compiègne. Er was in 2015 alleen nog een tennisbaan naast het clubhuis.

Bouteiller legde ook uit dat de Olympische Spelen van 1900 in Parijs onderdeel waren van de Wereldtentoonstelling. In een poging een vooruitstrevend mondiaal imago op te bouwen, besloot de Franse regering namelijk de tweede editie van de moderne Olympische Zomerspelen te koppelen aan die Wereldtentoonstelling. Dit tot frustratie van baron Pierre de Courbertin, die de Spelen vier jaar eerder in Athene nieuw leven had ingeblazen en liever had gezien dat het evenement op zichzelf zou staan. 

De organisatie van het mondiale toernooi kwam in handen van de Exposition Universelle, die besloot het sportevenement over een periode van maar liefst vijf maanden te verspreiden. De reden hiervoor was onder meer dat de Olympische Spelen geen schaduw mochten werpen over de Exposition Universelle; het moest enigszins in de luwte plaatsvinden. Zo had het golfkampioenschap destijds heel veel namen (les Championnats Internationaux, le Championnat de l’Exposition, le Tournoi international de l’exposition Universelle, Tournoi International de Golf en International Championships of Paris), maar het woord olympisch kwam in geen enkele titel voor. Dat is de verklaring waarom de deelnemers geen weet hadden dat ze de eerste olympische golfers waren. De kampioen bij de vrouwen, de Amerikaanse Margaret Abbott, stierf in 1955 zonder te weten dat ze de eerste Amerikaanse vrouw was die olympisch goud had gewonnen (zie verderop). 

Zooitje ongeregeld

Details van de golfwedstrijden in 1900 zijn in de afgelopen decennia komen bovendrijven dankzij golfhistorici zoals de Fransman Georges Jeanneau die in oude tijdschriften en kranten zijn gedoken. De wedstrijden waren in strikte zin wel de eerste olympische golfkampioenschappen maar stel je er niet te veel van voor. Het waren niet de beste amateurgolfers van de wereld die in Compiègne bijeenkwamen, maar gewoon een paar goede Franse golfers aangevuld met rijke buitenlandse spelers die zich de reis naar Frankrijk konden veroorloven, of buitenlandse zakenmannen en studentes (zoals Margaret Abbott) die toevallig een tijdje in Parijs verbleven.

De kampioenschappen werden gehouden op 2 en 3 oktober 1900 en trokken in totaal 43 spelers uit vijf landen, van wie tien vrouwen. Kampioenschappen is eigenlijk al een te groot woord, want op basis van de details die historicus Jeanneau heeft verzameld, kun je zeggen dat olympisch golf in 1900 een zooitje ongeregeld was. “Sommige spelers die zich hadden ingeschreven kwamen niet opdagen en sommige deelnemers hadden zich nooit ingeschreven”, zegt Janneau. “En de moeder van Margaret Abbott werd op het laatste moment gevraagd om mee te doen omdat er zo weinig vrouwelijke deelnemers waren.” Moeder Abbott werd zevende en de Abbotts zijn nog steeds de enige moeder-dochtercombinatie die in dezelfde Spelen dezelfde sport heeft gedaan.

Er kwam heel wat publiek af op de wedstrijden maar dat had weinig weet van de etiquette. De deelnemers klaagden over “luid publiek op cruciale momenten”. Na afloop van de eerste speeldag togen de gasten maar ook de spelers naar een Heineken House van die tijd: een populaire herberg in de stad. Daar werd gedineerd en gedanst – en ongetwijfeld ook veel gedronken maar dat vertellen de kranten van 1900 niet.

Olympisch golffeestje

De Amerikaan Charles E. Sands (34, handicap 3) won op dag één de Grand Prix de l’Exposition met 82 en 85 slagen. Hij versloef elf concurrenten. Op dag twee won de Amerikaanse Margaret Abbott (22, handicap 2) de Prix de la Ville de Compiègne (47 slagen, negen holes strokeplay).

Golf de Compiègne in 2017

Op dag twee was er ook een 18-holes strokeplaytoernooi met handicapverrekening voor mannen. De beste van de negentien deelnemers was de Amerikaan Albert B. Lambert (24, handicap 10). Hij heeft echter geen olympische status verworven want het IOC vindt dat zijn netto zege “niet genoeg olympisch kaliber” heeft. De handicapverrekeningwedstrijd voor vrouwen ging niet door vanwege onvoldoende inschrijvingen. 

Het golfprogramma in 1900 werd overigens voor het publiek flink verlevendigd met extra activiteiten, zoals een exhibition match tussen twee professionals, een mixed matchplay puttwedstrijd en een mixed approachwedstrijd, slaan naar een hole op vijftig meter afstand. Het eerste olympische golfkampioenschap was dus vooral een feestje en op sportief gebied minder geslaagd.

1900
Golf (voor amateurs) is voor de eerste keer onderdeel van de Olympische Spelen. De wedstrijden worden gespeeld op Golf de Compiègne. In 1896 in Athene – de eerste Olympische Spelen – stond golf niet op het programma, alleen al om de simpele reden dat Griekenland toen geen golfbanen had.

1904
Voor de tweede keer strijden amateurs in olympische golfkampioenschappen, maar door een gebrek aan belangstelling bij vrouwen deden ditmaal alleen mannen mee. Er was een 36-holes strokeplay teamwedstrijd, gewonnen door de Amerikaanse Western Golf Association, en een matchplaytoernooi met 75 deelnemers. Winnaar werd de 46-jarige Canadees George Lyon. Er werd gespeeld op Glen Echoe Colf Club in de Amerikaanse staat Missouri. Deze baan bestaat nog steeds.

De Hitler Trophy

Na 1920 eiste het IOC dat een sport één internationaal bestuursorgaan had om deel uit te maken van de Olympische Spelen. Bij golf waren er twee organen en deze sport kwam dus niet in aanmerking. Maar de Nazi’s organiseerden bij de Spelen van 1936 wel een officieus olympisch golftoernooi. 

Adolf Hitler schonk een trofee, de Großer Preis der Nationen die al snel de naam Hitler Trophy kreeg, en beloofde die hoofdprijs persoonlijk te overhandigen als een Duits koppel zou winnen. Met nog één ronde te spelen had een Duits duo de leiding. Het verhaal gaat dat de Führer na dit goede nieuws in de auto stapte naar Baden-Baden maar dat hij een dag later weer omkeerde naar Berlijn toen duidelijk werd dat een Brits paar ging winnen. 

36 landen waren uitgenodigd maar omdat Nazi-Duitsland joden al van sportverenigingen had uitgesloten, kwamen de meeste landen niet opdagen. De bonden in Engeland, Frankrijk, Italië, Hongarije, Tsjecho-Slowakije en Nederland stuurden wel spelers. Dat had volgens historici te maken met de grote invloed van de Duitse sportminister Karl Henkell die toen nog een internationaal gerespecteerde man was. 

Margaret Abbott: het verhaal van de eerste olympische golfkampioene

Ze was olympisch kampioene, zonder het te weten. Ze was zelfs de eerste vrouw en eerste Amerikaanse die olympisch golfgoud won, zonder het te weten. We spraken haar kleinkinderen en luisterden ademloos naar het opmerkelijke verhaal van Margaret Ives Abbott.

De Amerikaanse Margaret Abbott is in 1900 22, heeft handicap 2 en studeert kunstgeschiedenis in Parijs. Ze heeft een tijdje niet gegolfd maar als ze hoort dat er een golfwedstrijd wordt gehouden als onderdeel van de Exposition Universelle en de World Fair Games schrijft ze zich in. Ze weet niet beter dan dat ze het Golfkampioenschap van Parijs gaat spelen waarin gestreden wordt om de Prix de la Ville de Compiègne. 

De wedstrijd bij de vrouwen gaat over negen holes en met 47 slagen wordt Abbott de eerste olympische golfkampioene. Daar heeft zij zelf echter geen weet van. Het prille, olympische gedachtegoed is namelijk compleet afwezig. Geen wonder: een evenement buiten de stad, een nieuw sportonderdeel, sportwedstrijden gekoppeld aan een wereldtentoonstelling en een programma dat vijf maanden duurt. 

Dochter Abbott wint met twee slagen verschil van een landgenote, de andere speelsters boden weinig concurrentie getuige de reactie van Margaret na haar zege: “Ik heb het toernooi gewonnen omdat alle Franse meisjes klaarblijkelijk de aard van het spel niet goed hebben begrepen omdat ze op hoge hakken en in lange strakke rokken kwamen opdagen.” Dat Abbott wel een terechte eerste olympische golfkampioene is, bewijst ze iets later in 1900, als ze met overmacht een volwaardig toernooi wint: de Coupe Femina, het latere Franse Amateur Kampioenschap. 

Queen of Hollywood

Pas in de jaren tachtig hoort de familie van Margaret dat oma de eerste vrouwelijke olympische golfkampioen was. Sportprofessor Paula Welch heeft na tien jaar zoeken eindelijk enkele familieleden opgespoord en vertelt het goede nieuws. Nu golf weer een olympische sport wordt, kan de zege van Margaret Abbott op veel belangstelling rekenen. Wij spraken alvast met nog levende familieleden van de kampioene die niet wist dat ze olympisch goud had gewonnen. 

Via wat e-mails over en weer, komen we in contact met kleindochters Jessica, Miranda en Philippa. Veel kunnen ze ons niet over hun oma vertellen, omdat ze haar nooit hebben gekend. Wel weten ze dat ook hun vader aanvankelijk niet op de hoogte was van de olympische zege van zijn moeder. Jessica: “Hij werd hier soms door zijn studenten op gewezen. Vooral door de meer feministische studenten. Dat vond hij iedere keer weer opmerkelijk, aangezien hij zijn moeder nooit over de Olympische Spelen had horen praten.”

Via Jessica komen we terecht bij neef Peter Dunne, een 81-jarige professor neurologie uit Tampa, Florida. Peter, aanmerkelijk ouder dan zijn drie nichtjes, had een hechte band met zijn grootmoeder Margaret. “Mijn eerste herinneringen aan Marda, zoals ze door ons werd genoemd, dateren van 1946 in Hollywood, waar zij toen woonde. Marda was 68 jaar en werd, zonder dat ze dit wist, de Queen Of Hollywood genoemd. Ze was bevriend met actrices Dame May Whitty en Ethel Barrymore (de groottante van Drew Barrymore). De dames speelden regelmatig bridge terwijl er ondertussen flink over de showbizz wereld werd geroddeld.”

Strak op de fairway

Peter Dunne heeft Margaret goed leren kennen, ook op golfgebied, toen ze in 1947 introk bij zijn gezin, in Phoenix, Arizona. “We gingen geregeld samen golfen, op een openbare baan, de Encanto Golf Club. Mijn slagen waren 45 tot 55 meter langer, maar eindigden zeer regelmatig links en rechts in de rough. Margaret sloeg iedere bal altijd strak op de fairway. Haar korte spel was echt dodelijk. En dat op zeventigjarige leeftijd! Ze speelde met houten shafts, een koperachtige niblick (een antieke club) en putter. Marda was een lange vrouw van net geen één meter tachtig, en had een dun en statig postuur. Ze was bijzonder competitief ingesteld, altijd eerlijk en betrouwbaar. Ik heb haar nog nooit over mooie slagen horen opscheppen, maar zag haar ogen dan wel fonkelen van plezier.” 

En waar is de medaille van Margaret gebleven? Bij de Olympische Spelen in 1900 werden al wel medailles uitgedeeld aan sommige winnaars en runners-up in sommige sporten, maar golfkampioenen wonnen kunstvoorwerpen. “Margaret won een vaas”, zegt Dunne.

Wereldwijd

Hoewel Margaret nooit heeft geweten dat zij de Olympische Spelen heeft gewonnen, vertelde ze Peter wel dat het toernooi in Parijs de belangrijkste wedstrijd van haar leven was. “Daarna heeft ze nog in Singapore en India gespeeld en een toernooi in Hawaï gewonnen. Was ze maandenlang per boot onderweg. Haar broer ‘Spud’, 1,90 meter lang, won overigens ooit het Western Amateur Golf Tournament maar is helaas te vroeg aan tbc gestorven. We zijn in Phoenix samen blijven golfen tot zij bij haar dochter in Lexington, Kentucky, ging wonen. We hebben elkaar veel geschreven en ze heeft mij ook geregeld opgezocht. Niet lang daarna is Marda gestopt met golfen. Door artritis kon ze de clubs niet meer goed vasthouden. In het voorjaar van 1955 is zij aan de gevolgen van een hartaanval overleden.” 

En de vaas? “Margaret vertelde mij dat hij was gemaakt door glaskunstenaar René Lalique (1860-1945). Ze vond hem erg mooi. We denken dat de vaas is gestolen of is kwijtgeraakt tijdens een van haar vele verhuizingen.”

Dit verhaal is oorspronkelijk verschenen in GOLF.NL Magazine (augustus 2015).

Keer terug naar de pagina Onze historie - publicaties en artikelen.