Wat betekent de duurzame revolutie voor de golfsector?

Klik hier voor het verslag van het Nationaal Golf en Groen symposium 2019. Lees hieronder een samenvatting van de voordracht van Jan Rotmans.

Compliment voor de golfsector

Toen ik gevraagd werd om een verhaal te houden voor de golfsector heb ik nagedacht of ik dat wel moest doen. Maar ik dacht: golf en ‘groen’ is zo’n onlogische combinatie, laat ik die uitdaging maar eens aangaan. De golfsector staat niet bekend als de meest progressieve – totdat ik me erin ging verdiepen en toch wel verrast was hoe veel er gaande was en was gebeurd in de afgelopen jaren. Dus laat ik beginnen met een compliment uit te delen: u mag best trots zijn op wat u de afgelopen jaren hebt bereikt.

"U mag best trots zijn op wat u de afgelopen jaren hebt bereikt"

Ik ben zelf al heel lang lid van een voetbalclub en wij zijn energieneutraal geworden, als een van de eerste voetbalverenigingen in Nederland. Er wordt me nu aan de zijlijn wel eens gevraagd of het nog energiezuiniger kan, terwijl ik daar eigenlijk liever over die gemiste kans of dat mooie doelpunt wil praten. Het geeft wel aan hoe dingen veranderd zijn.

Ik ben geen farizeeër, ik ga u niet vertellen hoe het moet. Verduurzamen moet ook leuk blijven, vind ik. Ik probeer juist uit te dragen dat duurzaamheid en innovatie en lol gelijk op kunnen gaan. Ik zou uw sector ook willen adviseren om niet zoals de boeren naar het Binnenhof te gaan, zoals Gerard Louter in zijn openingstoespraak grapte. Dat ga ik dadelijk toelichten. We gaan eerst kijken wat we zien in de wereld en dan wat er in Nederland gebeurt. Dan zoemen we in op de golfsport en dan heb ik een aantal tips voor jullie hoe jullie het duurzaamheidsproces zouden kunnen versnellen en het nog leuker kunnen maken.

Verandering van tijdperk

Dit zeg ik al heel lang: we leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk. In feite zeggen we hiermee: jullie en ik zijn onderdeel van een revolutie. Wie denkt dat het niet zo is? Dat het business as usual is? Tien jaar geleden gingen er dan nog heel veel handen omhoog. Nu zitten er hooguit een paar mensen in de zaal die denken: ‘Het zal mijn tijd wel duren.’

Ik onderzoek al jaren waarom ons tijdperk zo bijzonder is en heb er veel boeken over geschreven. De laatste vergelijkbare periode was de industriële revolutie. Europa was toen de motor van vernieuwing en innovatie in de wereld. We gingen op grote schaal dingen maken in fabrieken. Mensen werd bang, ze dachten: ‘Gaan we onze baan niet verliezen?’ Arbeiders kwamen onder moeilijke omstandigheden te leven, maar er is heel veel geïnnoveerd in die tijd. Op het moment dat het spannend wordt, als er heel veel tegelijk verandert in heel veel sectoren, dan worden veel mensen bang en dan gaan ze letterlijk een stap terug doen. Ons brein is eigenlijk geconditioneerd voor continuïteit, daar zijn we de evolutie mee doorgekomen. 

De digitale en duurzame revolutie

In New York in 1900 zag je alleen paard en wagens en een enkele auto. Dertien jaar later zag je vooral auto’s en af en toe een paard en wagen. In 1900 dachten we dat de wereld ten onder zou gaan aan de enorme hoeveelheid paardenpoep ... Dertien jaar later niet.

Dit is wat er gebeurt: er komt een grote sprong op ons af, we zien het niet direct, we denken lineair. Vervolgens gaan we zo’n technologie omarmen en vinden we het volstrekt normaal en gaan we ontkennen dat we het ooit niet gezien hebben. Een bekend voorbeeld is het filmpje uit 1998 waarin aan jonge mensen wordt gevraagd of ze een mobiele telefoon willen hebben. Daarin zegt iemand: ‘Nee, stel je voor, dan ben ik de hele dag bereikbaar!’ Die mensen ontkennen nu dat ze dit ooit hebben gezegd. We zien een sprong vaak niet, maar gaan het massaal gebruiken en ontkennen dat we het ooit niet hebben gezien – zo werkt het.

De nieuwe oliereuzen

Bedrijven als Google en Facebook zijn de nieuwe oliereuzen. Alles draait nu om data. Bijna al onze data zijn in handen van vijf grote techbedrijven. Dit zijn de nieuwe revoluties: de digitale en de duurzame revolutie. 

"Angst helpt niet; accepteer de chaos"

Bij de industriële revolutie ontstond er angst: ‘Wat betekent dit voor ons? Hou ik mijn baan nog wel?’ Die angst werd en wordt altijd gevoed door populisme. Maar angst is de slechtste raadgever. Degenen die destijds bang werden kwamen er slecht vanaf en degenen die wel in het diepe durfden te springen kwamen er beter vanaf. 

Angst helpt niet; accepteer de chaos. Ik probeer vandaag ook chaos in jullie hoofden te creëren en geloof me, dat gaat lukken. Chaos betekent: het oude werkt niet meer en zie je afbrokkelen, maar het nieuwe moet zich nog ontwikkelen en vormen. Wat is er nou mooier dan dat je in tijden van chaos weet dat je invloed hebt op het afbreken van het oude en het opbouwen van het nieuwe? Bij chaos heb je een tussenperiode, we zeggen ook wel eens ‘een ondertussentijd’. Veel mensen associëren chaos met iets negatiefs: gebrek aan inzicht en overzicht, protesten en weerstand. Maar chaos heeft ook iets moois en elegants, het is de voorbode van een nieuwe tijd.

Chaos

Eén woord dat kenmerkend is voor chaos is ‘disruptie’. Dat betekent ontwrichting; denk aan een ontwrichting van een branche, sector of sport. Disruptie is ook onder te verdelen in een ontwrichting van de samenleving, economie en ecologie. Wat betreft de samenleving gaan we naar een nieuwe ordening. Veel bedrijven zijn nu nog top-down georganiseerd maar we gaan naar een decentrale, horizontale ordening. De oude macht is aan het afbrokkelen en er komt een nieuwe macht: communities, coöperaties, bewegingen. Hierbij is er altijd een machtsstrijd tussen oud en nieuw. De nieuwe macht is niet per se beter of slechter dan de oude maar wel beter voorbereid op de nieuwe tijd. 

Alle stelsels die we hebben opgebouwd hebben nog hun wortels in de 19de eeuw en hangen met plakband aan elkaar. En elk kabinet probeert het weer te revitaliseren zonder al te veel succes. We hebben er acht jaar over gedaan om een nieuw pensioenakkoord te sluiten en de inkt is nog niet droog of het is alweer achterhaald. Maar dat is logisch, want het is nog niet op maat. Zorg en onderwijs worden ook op maat. 

"Binnen vijf jaar is er een Uber voor de bouw, de zorg of het onderwijs. Of voor de sport."

Dit zijn nieuwe tijden, ook voor de economie. De nieuwe economie draait om digitale platforms, deeleconomieën - een groene, blauwe en seculaire. Ik ga hier nu niet lang bij stilstaan maar er is een tiental disrupties – disruptieve innovaties en technologieën - die uw en mijn leven significant op de schop gaan nemen. Een bedrijf als Uber doet niets meer of minder dan chauffeurs aan passagiers verbinden. Binnen vijf jaar is er een Uber voor de bouw, de zorg of het onderwijs. Of voor de sport. 

Ecologische crisis

Bij ecologische disruptie sta ik even wat langer stil. We gaan een nieuwe tijd in die we het anthropoceen noemen. Voor het eerst wordt op de hele aarde duidelijk wat de voetafdruk is van onze activiteiten, van de mens. Die is overal te zien: in de oceanen, in de rivieren, in de bossen. Ik geef drie voorbeelden: klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit en de plastic soep. Ik spreek over een ecologische crisis. Waarom? We lenen van de aarde – grondstoffen, hulpbronnen – maar we betalen niet terug. Als je dat constant doet, krijg je een tekort; we vernietigen jaarlijks meer natuurkapitaal dan wat er aan financieel kapitaal bijkomt. Het financiële tekort waar we het altijd over hebben is peanuts vergeleken met het ecologische tekort. Als dit jaren doorgaat manifesteert zich dat via de voorbeelden die ik noemde: klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit en de plastic soep. 

"Die aarde redt het wel, maar overleven wij het?"

Als je de getallen bekijkt is het krankzinnig wat er per dag aan plastic in de oceaan terechtkomt. Misschien is er in de toekomst meer plastic dan vis in de oceaan. In de top 20 van landen die voor plasticvervuiling zorgen staan 19 Aziatische landen en de VS staat op plaats 20. Maar het probleem van de plastic soep is op te lossen. In Californië is zwerfplastic nu verboden. Bedrijven krijgen een half jaar om zich aan te passen en doen ze het niet, dan krijgen ze een enorme boete. 

Verlies aan biodiversiteit is een veel lastiger probleem. We vernietigen stelselmatig onze natuur en de landbouw, de belangrijkste oorzaak, neemt toe. Driekwart van de oceanen en tweederde van de aarde veranderen door ons ingrijpen. Toen ik met mijn vak begon dachten we dat de aarde het moeilijk zou krijgen en het niet zou overleven. Dat denken we nu niet meer. Die aarde redt het wel, maar overleven wij het? 

Binnen 10 jaar is de hele golfsector groen

Klimaatverandering is het derde voorbeeld. Ik ben afgestudeerd in klimaatverandering en erin gepromoveerd maar ik kreeg geen cum laude. Ik had het eerste klimaatmodel van de wereld gemaakt maar mijn commissie zei: ‘Het is een fascinerend onderzoek naar een probleem dat misschien wel niet blijkt te bestaan over 25 jaar.’ Ik heb om een fles whisky gewed dat het wel zou bestaan en die heb ik gewonnen. Ik heb een hele kelder vol met whiskyflessen, allemaal gewonnen met weddenschappen. En ik sluit nu met jullie een weddenschap af dat de golfsector binnen tien jaar in alle opzichten ‘groen’ is. 

"Ik sluit nu met jullie een weddenschap af dat de golfsector binnen tien jaar in alle opzichten ‘groen’ is"

Weerpatronen worden nu in belangrijke mate gestuurd door jetstreams, die tussen de 10 en 15 kilometer hoog zitten. Bij een vliegtuigreis kun je er tijd mee winnen of verliezen. Die jetstreams worden gedreven door temperatuurverschillen tussen de polen en de evenaar. De polen warmen veel sneller op dan de evenaar en de jetstreams gaan daardoor niet meer van west naar oost, ze gaan meanderen en circuleren. Weerpatronen komen vast te zitten tussen die meanderende jetstreams en dat betekent dat we in komende tientallen jaren langer perioden van extreem weer krijgen. Zo’n droge en warme zomer en lente van 2018 verwachten wij eens in de drie of vier jaar. Stel je eens voor wat de consequenties hiervan zijn voor een golfbaan …

We kunnen het allemaal niet tegenhouden. Sommigen zullen zeggen: wat maakt het nou uit, die paar graadjes dat het warmer wordt. Het verschil tussen anderhalve graad en twee graden temperatuurstijging is reusachtig. Bij een stijging van anderhalve graad heb je nog ijs op de Noordpool, bij twee graden niet meer. Het is het verschil tussen een zeespiegelstijging van pakweg 40 tot 50 cm of 60 tot 70. We kunnen in Nederland nog dertig jaar vooruit met onze Deltaplannen en de huidige dijken, maar een nieuw plan maken kost ongeveer dertig jaar dus je moet nu al beginnen. 

Een nieuw klimaat voor Nederland

We krijgen hier te maken met hittegolven van vier tot acht weken. Extreme droogte elders kan honderden miljoenen mensen het leven kosten. Wij in Nederland zijn innovatief, wij komen hier wel uit, we gaan er geld aan verdienen – maar je zal maar rond de evenaar wonen ... De meest kwetsbare gebieden zullen het meest getroffen worden. Nederland krijgt een nieuw klimaat en daar moeten we ons op instellen. We verwachten langere periodes van droogte maar ook langere periodes van natheid en kou. Het nieuwe weerbericht wordt extreem, dat wordt de norm. Nederland krijgt het klimaat van Noordwest-Frankrijk.

"Als je ontkent wat er aan de hand is, dan leg je het buiten jezelf neer, dan geef je het systeem de schuld en vlucht je voor de consequenties"

Ik ben op Antarctica geweest en heb daar gesproken met onderzoekers. Zij kunnen de grote snelheid waarmee het ijs snelt niet meer verklaren. Als de beste onderzoekers het niet meer weten, dan moeten we ons wel zorgen gaan maken. Als het tij niet gekeerd kan worden, dan krijgen we perioden van acceleratie, dan kan het klimaat op hol slaan.
Het zit in onszelf. We kunnen de economie de schuld geven, of de politiek of bedrijven, maar het komt door ons gedrag. Ik probeer duurzaam te zijn maar ik maak bijvoorbeeld nog steeds vliegtuigreizen. Je kunt veel doen maar consequent is niemand. Dat kan niet en hoeft ook niet, als je maar bewust keuzes maakt. Ik vraag niet aan jullie om onmiddellijk duurzaam te worden, dat is een illusie, maar laten we in de tijd die we hebben doen wat we kunnen. Als je ontkent wat er aan de hand is, dan leg je het buiten jezelf neer, dan geef je het systeem de schuld en vlucht je voor de consequenties.

Voor de muziek uitlopen

In de Nederlandse politiek hoor je wel eens zeggen dat we niet te ver voor de muziek moeten uitlopen: ‘We moeten niet de groene Gekke Henkie van Europa worden’. Maar kijk naar de cijfers. Als het om het opwekken van duurzame energie gaat, zijn wij van alle 28 landen in Europa een-na-laatste. Toen ik mijn carrière begon waren we nummer vijf. Noem me één gebied waarin dit ook is gebeurd? Ja, voetbal. Maar toen kwam er een gouden generatie onder leiding van Cruijff en Van Hanegem met goede trainers en werden we bijna de beste van de wereld. Dit kunnen we ook doen op duurzaamheidsgebied.

"Het is een waanidee dat wij te ver op de muziek vooruit lopen"

Zelfs als wij het ambitieuze klimaatplan van 2030 gaan realiseren – maar we hebben in Nederland nog nooit een klimaatdoel gehaald – staan we nog maar in de middenmoot. Het is een waanidee dat wij te ver op de muziek vooruit lopen, we hobbelen achter de andere landen aan. Dat heeft onder meer te maken met lafheid en gebrek aan leiderschap. We zijn veredelde turfstokers, we verdienen het liefst rotzooi. We zijn in Nederland in duizend jaar 5,5 meter gezakt. Daarna zijn we olie en gas gaan verkopen. Daar zijn wij goed in. Dus op het moment dat je met schone energie ook geld kunt verdienen, dan kan het snel gaan. 

Optimistisch

Waarom ben ik optimistisch? Een crisis helpt ons om echt anders te gaan denken en handelen. Hoe meer crisis, hoe sneller we bij de essentie komen. Een transitie is een radicaal verandertraject in kleine stappen. Anders denken, anders handelen, anders uitvoeren, anders organiseren. Het zit ‘m in wetten en regels maar de grootste barrière is anders denken.
U kunt zich niet voorstellen dat die golfbaan in de toekomst geel is, dat ie onderdeel van de natuur is, dat ie harder is, sneller rolt. Dat ie leuker is om te spelen dan de baan van nu, die kunstmatige en groene golfbaan. U kunt het zich bijna niet voorstellen, toch is het zo. Wij associëren een auto nu nog met een benzinestation. Maar ik rij in een Tesla en komt nooit bij een benzinestation. 

Ik ben een van de oprichters van de stichting Urgenda die zich ten doel stelt om Nederland sneller duurzaam te maken. We voeren al sinds 2012 de Klimaatzaak om de Nederlandse Staat aan te zetten zich te houden aan de eigen minimumnorm van 25% CO2-reductie in 2020 ten opzichte van 1990. We hebben al gelijk gekregen van de rechtbank en het Hof Den Haag - zij bevestigen dat de Nederlandse Staat een plicht heeft om z'n burgers te beschermen - en later deze maand komt de zaak voor de Hoge Raad. Dan gaan we ook winnen.

"Waarom moeten we verduurzamen? De samenleving verwacht dit van u"

Nederland heeft drie doelen die op elkaar inwerken en met elkaar te maken hebben. We hebben een klimaatdoel in termen van CO2-uitstoot, we hebben een milieudoel en we hebben een natuurdoel. Als je klimaatmaatregelen neemt, is dat gunstig voor stikstof en biodiversiteit. Als je stikstofmaatregelen neemt, is dat gunstig voor het klimaat. Zo werkt dat op elkaar in. Als we geen maatregelen nemen die er toe doen, als we het steeds uitstellen, staan we elk jaar voor het hekje bij de rechter. 

Geen water en kunstmest meer

Nu gaan we het spannend maken: wat betekent dit allemaal voor een golfterrein? Waarom moeten we verduurzamen? En of je nu wil of niet, dat maakt niet zo veel uit. De samenleving verwacht dit van u, en de wetgeving eist dit. Daar kun je niet onderuit. De particulier - de burger, de inwoner – stelt hogere eisen aan u dan aan zichzelf. Zo werkt het bij de mens, we zijn er uitermate inconsequent in, maar de samenleving zet de druk erop.

Er zijn vier hoofdterreinen als het om golfbanen gaat: energie, water, bemesting en pesticiden. Op energiegebied is verduurzamen eigenlijk a piece of cake. Het is binnen een paar jaar te realiseren: led-verlichting, zonnepanelen, energiebesparing – je kunt binnen een paar jaar energieneutraal zijn. Water? Golfbanen verbruiken heel veel. Een golfbaan bij Utrecht heeft het teruggebracht van 30.000 m3 naar 8.000 per jaar. In de toekomst zullen golfbanen niet beregend worden, geloof mij. Het wordt uitgefaseerd. Of u wil of niet, we doen het niet meer. Kunstmestgebruik wordt ook uitgefaseerd. Pesticiden worden nu nog veel gebruikt. Het is wel afgenomen, chapeau, maar in de toekomst wordt het gebruik ervan niet meer getolereerd.

"In de toekomst zullen golfbanen niet beregend worden, geloof mij. Kunstmestgebruik wordt ook uitgefaseerd."

Ik was onlangs bij een bedrijf dat bezig is met het ontwikkelen van natuurlijke gewasbeschermingsmiddelen die pesticiden vervangen, van zaden tot beestjes. Toen zij begonnen werden ze uitgelachen: ‘Het kan niet zo zijn dat dit op een natuurlijke manier bestreden wordt.’ Het wordt wel de toekomst. We gaan redeneren vanuit een nieuw paradigma: we gaan dingen samen met de natuur doen, golfbanen zijn onderdelen van de natuur. Golfbanen en natuur kunnen elkaar versterken, móeten elkaar versterken in de toekomst. Het nieuwe adagium is: een golfbaan volgt de natuur. Golfbanen zijn in de loop der tijd onnatuurlijk geworden. Geel is het nieuwe groen, golfbanen worden natuurlijker. Op korte termijn kan de kwaliteit afnemen – dat hoeft niet overigens – maar op lange termijn wordt de kwaliteit beter. De ondergrond wordt beter, je bent één met de natuur, de baan wordt droger en veelkleuriger en er is meer biodiversiteit. En biodiversiteit is er in Nederland slecht aan toe, bijna alle seinen staan op rood. 

Golfbanen zullen met de seizoen meekleuren. Mensen moeten er aan wennen, mentaal is het voor sommigen misschien lastig voor te stellen dat die baan leuker is en beter speelt, maar die baan is beter vergroeid met de ondergrond. Transities draaien altijd om weerstand. Een deel van de mensen denkt: ‘Een mooi verhaal, maar liever niet.’ 

Versneld verduurzamen

Hoe kun je het verduurzamingsproces versnellen? Ik ga een paar vuistregels geven die misschien atypisch zijn. Zoals gezegd draait het bij een transitie om anders denken, anders organiseren, anders uitvoeren. Het belangrijkste is anders denken. We hebben 250 golfterreinen en bijna honderd zijn GEO-gecertificeerd. Dat proces is al jaren gaande, chapeau. Maar de gedragsverandering is het belangrijkste en die verloopt meestal in fasen. Eerst wordt men zich bewust dat het anders moet en pas later verandert het gedrag. Daar kan jaren tussen zitten. Een voorbeeld: als ik hier 50 jaar geleden had gestaan, dan stond het hier nu blauw van de rook. 90 procent van de mannen rookte toen. Als je niet rookte was je asociaal. Toen stopte een klein deel van de mensen met roken omdat ze lazen over de verbanden met longkanker. In de loop der tijd werd roken geassocieerd met ongezond gedrag en een ongezonde leefstijl. Toen pas kwam de overheid met maatregelen, na dertig jaar. Dit is een cultuuromslag. Vroeger was je stoer maar als je nu rookt, ben je een sukkel. 

Het punt is: dit gaat ook gebeuren met eten, drinken en sporten. Als dat niet ‘groen’ is ben je ook een sukkel. Als de golfsector niet ‘groen’ is, dan word je ook als sukkel gezien. Als je over tien jaar nog vies en vet fastfood eet, dan ben je ook een sukkel. Zo werken transities. 

"Steek geen energie en tijd in wie nog niet klaar is, die komen later wel"

Bij een transitie heb je koplopers, de koplopers van het peloton, het peloton en de achterblijvers. Als ik dit projecteer op jullie sector is mijn advies: probeer niet iedereen mee te nemen. Dat heeft helemaal geen zin. In het algemeen is 20 procent van de mensen er nog niet klaar voor. Laat die mensen. Ze gaan op het laatste moment mee en gaan jou dan uitleggen dat ze het altijd al hebben gezien. Maar dat ze nog even hebben gewacht omdat het goedkoper werd – wat vaak helemaal niet zo is. Scheer niet alle 250 golfterreinen over één kam, scheer niet alle greenkeepers over één kam. Steek geen energie en tijd in wie nog niet klaar is, die komen later wel. Transities beginnen nooit vanuit een breed draagvlak. Begin met de koplopers, daarna de koplopers van het peloton, dan pas het peloton.

Met de natuur werken

Wat niet werkt bij een transitie zijn convenanten, stuurgroepen, certificeringen. Dat is eigenlijk allemaal onzin. Ik weet dat jullie sector het belangrijk vindt maar transities ontstaan nooit via certificering. Het kan een nuttig instrument zijn om kleine stapjes te maken, maar transitie ontstaat dankzij doorbraken van koplopers die dingen doen waarvan anderen zeggen: ‘Hoe kan dit nou? Dat mag niet … Dat kan niet … Het is te radicaal, te snel, te vroeg.’ 

Een certificering hobbelt in het algemeen achter een transitie aan. Wat wel kan werken is het bijeenbrengen van koplopers en het vormen van maatschappelijke coalities, want je hebt verbinders en doorvertalers nodig. En wat werkt is het laten zien en delen van goede voorbeelden. Maar begin met pioniers, pioniers die durven te vernieuwen. Dan haken de koplopers van het peloton aan en daarna volgen het peloton en de achterblijvers. Dat duurt in veel gevallen een generatie maar dat moeten we accepteren.

Spelregels zijn ook belangrijk. Spreek met z’n allen spelregels af: dat elk golfterrein ingebed wordt in de natuur, dat een golfbaan een verbinding tussen water en land vormt, dat alle accommodaties energieneutraal worden. Want water wordt steeds belangrijker; er is behoefte aan meer waterreservoirs voor de droge periodes die gaan komen en dat heeft consequenties voor golfbanen. De spelregels moet je met elkaar afspreken en er moet naar gehandeld worden, want visie zonder actie is richtingloos maar actie zonder visie is betekenisloos. 

"Door met de natuur te werken legitimeer je je eigen sport"

Begin met experimenten, leer daarvan en schaal ze op. Transities werken vanuit positieve energie. Werk vanuit bezieling, passie en vertrouwen dat het goed komt. Jullie staan voor een enorme lastige maar ook leuke opgave. Maak het niet te zwaar, het wordt ook leuk! Humor helpt bij een transitie! 

De verduurzaming is ook de legitimatie van jullie sport, want laten we eerlijk zijn: het aantal leden stagneert en vergrijst snel, golf moet zichzelf opnieuw uitvinden. Anders wordt de helft van de golfbanen over 25 jaar opgeofferd aan de natuur, waar we dan veel te weinig van hebben. Dus door het slim te doen - door met de natuur te werken – legitimeer je je eigen sport.

janrotmans.nl