5 Vergroten waterbeschikbaarheid

In Nederland valt relatief veel neerslag en over het gehele jaar gezien is er een neerslagoverschot. Naast zuinig met water omgaan is het dan ook mogelijk om de watervoorraad op de golfbaan te vergroten. Onder de noemer ‘vergroten waterbeschikbaarheid’ worden maatregelen toegelicht waarmee de waterbeschikbaarheid kan worden vergroot om het risico op verdroging te verkleinen.

Inhoudsopgave hoofdstuk 5

• 5.1 Visie op waterbeschikbaarheid
• 5.2 Aanleg bassin
• 5.3 Vergroten bestaand bassin
• 5.4 Afsluiten huidige waterpartijen
• 5.5 Regenwateropvang op de baan
• 5.6 Zuiveren afvalwater
• 5.7 Gebruik reststromen van derden
• 5.8 Gebruik regenwater van derden
• 5.9 Uitbreiden onttrekkingscapaciteit
• 5.10 Landschapsaanpak 

5.1 Visie op waterbeschikbaarheid

Visie op waterbeschikbaarheid bij de Twentsche Golfclub
De Twentsche Golfclub heeft in het najaar van 2022 een duidelijke visie op waterbeschikbaarheid opgesteld. Het bestuur, de clubmanager en greenkeeping hebben de handen ineengeslagen om op zoveel mogelijk punten de lange termijn voor de waterbeschikbaarheid in kaart te krijgen en ook maatregelen te nemen. De belangrijkste aandachtspunten m.b.t. waterbeschikbaarheid waren:
- contact met het waterschap;
- onttrekkingsvergunning controleren en uitbreiden indien mogelijk;
- compartimenteren en optimaliseren vijvers;
- oriëntatie waterbassins en alternatieve bronnen.
Het belangrijkste resultaat is een gedeelde visie die in overleg met het waterschap tot concrete plannen en uitvoering is gebracht.

Een goed doordachte visie op waterbeschikbaarheid is de basis voor het vergroten van de waterbeschikbaarheid. Het beantwoorden van vragen, zoals de benodigde hoeveelheid bufferwater, wanneer het kan worden ingezet en hoe het watergebruik zich ontwikkelt over 20 jaar zijn essentiële onderdelen van deze visie. Een goed ontwerp en het bijbehorende budget kunnen vervolgens worden bepaald op basis van deze visie. Het bestuur en de baancommissie/management zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het opstellen van de visie. Zij doen dit in samenwerking en op basis van gesprekken met het greenkeepersteam.

De beregeningsvijver op Golfclub ‘t Zelle in het najaar van 2022 (bron: Marco Blom)

5.2 Aanleg bassin

Grote bassins bij Best Golf
In 2022 werden er strenge waterrestricties opgelegd waardoor Best Golf delen van de baan niet meer kon beregenen gedurende april-juni (voor grondwater) en mei-december (voor oppervlaktewater). Dit bracht de vitaliteit van de greens, tees en fairways in gevaar. Om dit op te lossen, werden er drie bassins aangelegd die in staat zijn om de gehele golfbaan van water te voorzien gedurende vier weken. Hoewel de investering van ongeveer twee ton aanzienlijk was, werd dit gezien als noodzakelijk om het voortbestaan van de golfbaan te waarborgen. De aanleg van de bassins had ook invloed op hole 13. Spelers moeten nu over een uitlopend stuk bassin slaan van ongeveer 40 meter, wat voor een nieuwe en uitdagende speelervaring zorgt. (Bron: greenkeeper.nl.)

Een effectieve manier om water vast te houden is door het gebruik van bassins, wat ook in andere sectoren, zoals de glastuinbouw, al gangbaar is. Bassins hebben vele voordelen: het water staat vrij ter beschikking van de golfbaan en bevindt zich in een gecontroleerde omgeving die los staat van het grondwater. De kosten van een bassin zijn afhankelijk van het formaat en de beschikbaarheid van grond, maar gemiddeld genomen beginnen ze rond de € 17.000 en lopen ze op tot € 250.000. Het gebruik van overschotten in de winter is bovendien duurzamer dan het gebruik van grondwater. Sterk afhankelijk van de specifieke lokale omstandigheden kan het lonen om te investeren in een bassin om zelfvoorzienend te worden, kosten te besparen en duurzaamheid te bevorderen. De bouw van een bassin is in bijna alle gevallen vergunningplichtig; het is verstandig dit vooraf te checken.

Aanleg van een bassin op Best Golf in 2023 (bron: greenkeeper.nl)

5.3 Vergroten bestaand bassin

Extra bassin op Golfbaan De Texelse
In 2014 heeft Golfbaan De Texelse een bassin met een capaciteit van 17.000 m3 aangelegd om de golfbaan van water te voorzien. Helaas bleek dit tijdens de droogteperiode van 2018 niet voldoende te zijn en moest er extra water worden ingevoerd om de baan in leven te houden. In samenwerking met het waterschap is besloten om 30.000 m3 water vanuit het Noord-Hollands kanaal aan te voeren, maar dit bleek van ongewenste kwaliteit en erg duur te zijn. Om dit probleem in de toekomst op een kosteneffectieve manier te voorkomen, heeft de De Texelse besloten om een tweede bassin met een capaciteit van 13.000 m3 aan te leggen. Dit nieuwe bassin zal de club in staat stellen om de baan te beregenen tijdens toekomstige droogteperiodes, waardoor extra waterinvoer niet nodig zal zijn.
Daarnaast zijn er in 2018 in totaal 2.390 drijvende zonnepanelen op het bassin geplaatst. Dit levert gemiddeld een stroomproductie van 800.000 kWh per jaar op. De verwachting is dat hiermee de helft van het vakantiepark kan worden voorzien van stroom. Dit is een mooie bijdrage aan de klimaatdoelstellingen van Texel.
(Bronnen: texelse.nl en leidraadlc.noord-holland.nl.)

Als er een bestaand bassin is, dan kan door het vergroten van het bestaande bassin aan de randen of door het te verdiepen de buffercapaciteit aanzienlijk toenemen. Dit resulteert in de mogelijkheid om meer water vast te houden, wat de kans op schade verkleint en kosten bespaart. De bouw van een bassin is in bijna alle gevallen vergunningplichtig, het is verstandig dit vooraf te checken.

Een bassin op Golfbaan De Texelse inclusief zonnepanelen

5.4 Afsluiten huidige waterpartijen

Transformeer bestaande waterpartijen op de golfbaan in bassins en creëer waardevolle buffercapaciteit. Door het aanbrengen van bassinfolie of een leemlaag kan de waterpartij afgesloten worden van het grondwatersysteem om het water zo langer vast te houden. De haalbaarheid van deze maatregel wordt beïnvloed door diverse factoren, waaronder de voorschriften van het waterschap. Daarom is het raadzaam om vooraf onderzoek te doen naar de beschikbare opties en of er meldingen of vergunningen vereist zijn. Niet bij ieder waterschap is het afsluiten van een vijver vergunningplichtig. Dit hangt ervan af of het waterschap de vijver ziet als onderdeel van het gehele watersysteem of enkel als onderdeel van de baan.

5.5 Regenwateropvang op de baan

Wil je als baan je zelfvoorzienendheid vergroten en minder afhankelijk zijn van externe partijen voor de beschikbaarheid van water? Dan is het raadzaam om te kijken naar mogelijkheden om efficiënt om te gaan met het overtollige regenwater dat in de winter op de baan valt. Dit is niet alleen duurzamer dan het oppompen van grondwater, maar het heeft doorgaans ook hogere kwaliteitsnormen dan het meeste oppervlaktewater. Daarnaast leidt dit tot minder kosten voor het ontijzeren van grondwater.

Om tot uitvoering te komen, is het opstellen van een plan essentieel. Hierbij moet in eerste instantie aandacht besteed worden aan het opvangsysteem van het water.

Een aandachtspunt is dat voldoende volume opgevangen kan worden, het dakoppervlak van het clubhuis is doorgaans niet groot genoeg om een serieuze hoeveelheid water te leveren. Hetzelfde geldt voor parkeerterreinen, naast het feit dat dit vaak kleine oppervlaktes zijn, neemt het nog andere uitdagingen met zich mee. De waterkwaliteit van het regenwater kan namelijk niet goed gereguleerd worden. Olieresten uit lekkende motoren of andere stoffen die worden geloosd op parkeerplaatsen zijn ongewenst in het beregeningswater en zuiveringsinstallaties vaak kostbaar. Andere opties hiervoor zijn onder andere het afkoppelen en omleiden van het drainagewater, het overhevelen van wateroverschot uit de sloot naar een bassin of vijver of het afkoppelen en omleiden van een groot dakoppervlak. 

Regenwateropvang van percelen
Met grote oppervlakten en de vaak aanwezige drainage lenen akkers zich uitstekend voor het afvangen van regenwater. Op het Noord-Hollandse eiland Texel zijn op meerdere locaties percelen aangesloten op een ‘verzamelleiding’ waarmee overtollig regenwater wordt afgevangen. Het gaat hier om een totaal areaal van ongeveer 60 hectare verspreid over drie locaties. Bij boeren Slot en Broekman is ongeveer 25 hectare aangesloten, jaarlijks wordt hier een gemiddeld surplus van 300 mm opgevangen, wat een totaal van 75.000 m3/jaar is. Bij deze boeren wordt dit water gezuiverd en ondergronds opgeslagen, het is ook mogelijk om het in een bassin op te slaan. (Bron: zoetetoekomsttexel.nl.)

5.6 Zuiveren afvalwater

Op alle golfbanen wordt water gebruikt en geloosd in het clubhuis, de greenkeepersloods en eventueel andere faciliteiten. Afhankelijk van de hoeveelheid kan de optie worden onderzocht om dit water decentraal, op de golfbaan te zuiveren. Het gezuiverde water wordt opgeslagen en vervolgens gebruikt voor irrigatie. Decentrale zuivering betekent een afnemende druk op het rioolwatersysteem en door hergebruik zuinig gebruik van leidingwater. De kans is groot dat niet in de volledige watervraag kan worden voorzien, maar door de constante aanvoer van water ontstaat er wel een leveringszekerheid.

Decentraal zuiveringssysteem
Een voorbeeld is het decentrale zuiveringssysteem van ‘Pure Blue’. De zuivering is zo ontworpen dat het in een standaard zeecontainer past, waardoor het gemakkelijk te verplaatsen is. Met een capaciteit van 10m3/uur kan het systeem 1.800 mensen van dienst zijn op basis van huishoudelijk gebruik. Op dit moment wordt de zuiveringsinstallatie getest op een Nederlandse camping, de lessons learned zouden meegenomen kunnen worden naar een pilot op een golfbaan. Vanuit financieel perspectief is het interessant voor golfbanen die nu met grote watertekorten kampen in gebieden met zout grond- en oppervlaktewater. (Bron: pureblue.nl.)

Een voorbeeld van een zuiveringsinstallatie (bron: pureblue.nl)

5.7 Gebruik reststromen van derden

Boer Bier Water
Boer Bier Water is een samenwerking tussen Brouwerij Bavaria, ZLTO, gemeente Laarbeek, Waterschap Aa & Maas en lokale boeren en tuinders. Het project hergebruikt reststromen in de waterketen van de brouwerij om verdroging tegen te gaan als gevolg van klimaatverandering. In 2020 werd alleen al in Lieshout 700.000 kubieke meter water teruggegeven aan de omgeving. De pilot is inmiddels succesvol afgerond, de aangelegde drainagesystemen worden nog steeds gebruikt en gevuld met reststromen van Bavaria. Boer Bier Water is een goed voorbeeld van duurzame samenwerking tussen verschillende partijen. (Bron: boerbierwater.nl.)

Het is niet altijd mogelijk om op de baan een duurzame bron van water te vinden om de bassins/vijvers mee te vullen. Door gebruik te maken van reststromen van grote watergebruikende partijen en industrieën in de buurt van de golfbaan, kunt u uw waterbehoeften duurzaam en efficiënt invullen.

Denk bij deze reststromen aan koelwater en gereinigd productiewater, afkomstig van bijvoorbeeld brouwerijen, elektriciteitscentrales, RWZI's en datacentra. Het gebruik van deze reststromen biedt de mogelijkheid om water te hergebruiken dat anders wordt afgevoerd. Het vergroot de zelfvoorzienendheid en vermindert de afhankelijkheid van het weer en overheden voor de waterbeschikbaarheid.

Deze vorm van hergebruik is niet gebruikelijk in Nederland. Houd dus rekening met een langere aanlooptijd. Een goed begin is een omgevingsanalyse om potentiële partners te identificeren. Als zich geschikte partijen in de buurt bevinden, ga dan alvast in gesprek en betrek het waterschap/de provincie in een vroeg stadium om de haalbaarheid te vergroten. Hiertoe heeft de Golfalliantie (NGF-NVG-NGA) zich recent ook als lid aangesloten bij de Waterbank.

Daarnaast is het belangrijk om de kwaliteit van het water in een vroeg stadium te analyseren, mogelijk is het nodig om het water na te zuiveren op de golfbaan.

Aanleg systeemgerichte drainage door Boer Bier Water in samenwerking met Bavaria (bron: boerbierwater.nl)

5.8 Gebruik regenwater van derden

Water van een distributiecentrum?
Op de foto hieronder is de Amsterdamse Golf Club weergegeven. In 2018/2019 is een nieuw distributiecentrum gebouwd vlak naast de golfbaan. Het geel gearceerde dakoppervlak heeft een omvang van 60.000 m2 ofwel 6 hectare.
Bij een gemiddelde neerslag van 800 mm (720 mm na verdamping) is het mogelijk om 43.200 m3/jaar aan regenwater te oogsten van dit oppervlakte.
Als dit water wordt opgeslagen in bassins of ondergronds, dan is het voldoende om een groot deel van de baan mee te beregenen.

Regenwater van nabijgelegen bedrijven kan een oplossing bieden voor het vullen van het bassin als er onvoldoende water op de golfbaan zelf is. Grote dakoppervlakken van bedrijven in de buurt zijn interessante opties. Regenwater is doorgaans van goede kwaliteit en heeft geen voorzuivering nodig. Begin bij het inventariseren van de mogelijkheden in de buurt van de baan en ga in gesprek met eigenaren van eventueel interessante objecten.

Niet alleen de golfbaan kan voordeel van het water ondervinden, het is mogelijk ook voordelig voor de eigenaar van het bedrijf of industrie. Bedrijven hebben namelijk de verplichting om schoon hemelwater zo veel mogelijk terug te brengen in het lokale milieu (artikel 10.29a van de Wet Milieubeheer). Door dit water via de golfbaan terug te brengen in het lokale milieu ontstaat er een win-winsituatie.

De Amsterdamse Golf Club, gelegen naast Amsterdam Westpoort met grote platte dakoppervlaktes (bron: Google Earth)

5.9 Uitbreiden onttrekkingscapaciteit

Quick win, maar niet zonder langetermijnrisico’s
DMeerdere golfbanen, zowel in het oosten als het westen van het land hebben aangegeven in de periode van 2020-2022 een nieuwe grondwateronttrekkingsput te hebben geboord. De belangrijkste stap is om contact op te nemen met het waterschap om de mogelijkheden voor een vergunning te verduidelijken en deze vervolgens in te dienen.
Hoewel dit een ‘quick win’ lijkt om de waterbeschikbaarheid te vergroten, is het goed om rekening te houden met de afhankelijkheid van het waterschap en de risico’s op de lange termijn. Het waterschap is bevoegd een onttrekkingsverbod uit te vaardigen op het moment dat het grondwater te ver is uitgezakt, vaak in droge perioden. Dit zijn precies de perioden dat de golfbaan het water het hardst nodig heeft en zij dus risico lopen op fysieke en financiële schade.

Naast de duurzame opties is het ook mogelijk om de waterbeschikbaarheid te vergroten door de onttrekkingscapaciteit uit te breiden. Dit kan worden geoperationaliseerd door nieuwe grondwaterputten te boren of te onderzoeken of er oppervlaktewater onttrokken kan worden. Deze optie is niet overal mogelijk vanwege beperkingen in het beleid. Voordat de optie wordt overwogen, moet worden gekeken of het past binnen de watervisie van de golfbaan en de vergunningsmogelijkheden van het bevoegd gezag.

Houd er bij de benodigde investering rekening mee dat de golfbaan op deze manier afhankelijk blijft van derden op het gebied van waterbeschikbaarheid. Het is mogelijk dat voor hetzelfde geld de zelfvoorzienendheid kan worden vergroot.

5.10 Landschapsaanpak

Een golfbaan leent zich uitstekend voor het toepassen van een landschapsaanpak. De vaak grote oppervlakten hebben een verscheidenheid aan natuur, waterpartijen en cultuurlandschap. Dit biedt mogelijkheden om de baan zo in te richten dat er meer regenwater/vocht wordt vastgehouden, de infiltratiecapaciteit toeneemt en de waterbehoefte afneemt.

Veel banen die een zandbodem hebben in Nederland liggen in de duinen of zijn omringd door heide. Door deze landschapselementen op de baan terug te laten komen, neemt de waterbehoefte gelijk af omdat de esthetiek zich richt op een schraal landschap. Op banen die op veen of klei gelegen zijn geldt dit minder. Daarnaast is het mogelijk om met kleine - landschappelijke - ingrepen infiltratie van water in het gebied te vergroten.

Voorbeeld van een infiltratie trench (bron: Acacia Water, 2023)

Terug naar de hoofdpagina van de publicatie Duurzaam waterbeheer - een handreiking

Of ga direct naar:

• Hoofdstuk 1: Introductie - over deze publicatie
• Hoofdstuk 2: Beheer en ontwikkeling - visie en het bedrijfswaterplan
• Hoofdstuk 3: Inzicht en bewustzijn - Meten is weten
• Hoofdstuk 4: Zuinig watergebruik - water besparen door datagestuurd beregenen
• Hoofdstuk 5: Vergroten waterbeschikbaarheid - water opvangen en opslaan