Workshop ‘Biodiversiteit en de natuurkansenkaart’

• Deze workshop is voor het eerst gehouden op vrijdag 8 september 2023, tijdens het Big Green Egg Open op de Hilversumsche Golf Club. Hieronder volgt een verslag van deze eerste editie van de bijeenkomst.
• De workshop is opnieuw gehouden op donderdag 19 oktober 2023 op de Heemskerkse Golfclub. Onderaan deze pagina lees je hier meer over. 

Waarom biodiversiteitsontwikkeling op golfbanen?

De bijeenkomst onder de titel ‘Ontwikkel een natuurkansenkaart voor je golfbaan’ werd geopend door Louise Bienfait (adviseur Duurzaam beheer/ecoloog, NGF). 

“Dit is een nieuwe workshop, een praktische variant van de workshops die in 2022 zijn gehouden”, legde Louise Bienfait uit. “De workshop is bedoeld voor leden van GEO-, natuur-, duurzaamheids- en baancommissies, baaneigenaars, -exploitanten, -managers, bestuurders en (hoofd)greenkeepers. We gaan je straks uitleggen hoe je een natuurkansenkaart kunt maken voor de golfbaan die je vertegenwoordigt en wat de voordelen daarvan zijn. Maar eerst staan we stil bij wat biodiversiteit eigenlijk is en waarom golfbanen belang hebben bij biodiversiteitsontwikkeling.”

Biodiversiteit is de verscheidenheid aan leven. Een rijke biodiversiteit zorgt voor een gezond ecosysteem: schone lucht, schoon water. De mens is voor zijn voortbestaan afhankelijk van een hoge biodiversiteit. Niet alleen wat betreft voedselvoorziening maar bijvoorbeeld ook als het gaat om medicijnen. Om die reden is het alarmerend dat de biodiversiteit door verschillende oorzaken wereldwijd afneemt, zoals Bienfait aan de hand van een grafiek liet zien.

Er zijn drie redenen waarom golfbanen op het beschermen en vergroten van de biodiversiteit moeten inzetten.

1. De eerste reden is dat golfclubs hierdoor bijdragen aan de oplossing voor een wereldwijd probleem: de afnemende biodiversiteit. Meer dan 80 procent van de Nederlanders vindt natuur belangrijk en houdt ervan, zo blijkt uit onderzoek. Natuurontwikkeling geeft Nederlandse golfbanen extra bestaansrecht in een land waar ruimte schaars is, het is naast sportbeoefening een belangrijk onderdeel van de ‘license to operate’ van een golfbaan. (Lees verderop meer onder de kop ‘De natuur delen’.)
2. Daarnaast trekt een golfbaan met een rijke, gebiedseigen biodiversiteit natuurlijke vijanden aan die plagen en ziekten kunnen voorkomen. Dat is een belangrijke voorwaarde voor pesticidevrij beheer en structurele speelkwaliteit.
3. Tot slot: een rijke natuur trekt golfers aan. Natuurbeleving is een van de hoofdredenen waarom men golf speelt, zo blijkt uit een recente enquête over golfbaanonderhoud.

Hoe kan jouw baan bijdragen? Ontwikkel een natuurkansenkaart

Op een golfbaan is veel ruimte voor biodiversiteitsontwikkeling zonder dat het een negatieve invloed heeft op de spelonderdelen of het tempo in de baan. Maar het is belangrijk, zo benadrukt Bienfait, om goed overleg te plegen met anderen van de club, met name de handicapcommissie en baancommissie, en in specifieke gevallen ook met de baanarchitect. Het is ook belangrijk om ‘het waarom’ van biodiversiteitsontwikkeling op je golfbaan goed uit te leggen aan de leden (punt 1, 2 en 3 hierboven). Daarmee creëer je begrip, draagvlak en waardering.

Bij het maken van een natuurkansenkaart inventariseer je welke plekken zich het beste lenen voor biodiversiteitsontwikkeling en welke soorten het meeste kans maken in jouw gebied. “We stimuleren variatie van soorten die thuishoren in het gebied waar de golfbaan ligt”, zegt Bienfait hierover. “Hoe meer variatie, hoe hoger de soortenrijkdom wordt.”

De bijdrage van golf aan het biodiversiteitsprobleem is extra groot omdat een golfbaan vaak in de buurt ligt van andere groene gebieden. De golfbaan fungeert dan als stepping stone, als een ecologische verbindingszone tussen deze andere gebieden. Alle soorten en vooral dierensoorten zijn afhankelijk van stepping stones en ze gedijen veel beter in een netwerk van groene stapstenen.

Bekijk de presentatie van Louise Bienfait; Biodiversiteit en de natuurkansenkaart.

Een tuin als stepping stone

Zelfs een tuin van een huis heeft al een enorm positieve impact op de biodiversiteit in het gebied waar de woning staat. Dat werd duidelijk uit een inspirerende voordracht van gastspreker Luc Hoogenstein, bioloog en natuurfotograaf onder de titel ‘Handvatten voor meer natuur op de baan. Hij maakte duidelijk dat een golfbaan, vele malen groter dan een gemiddelde tuin, een groot verschil kan maken.

In coronatijd was Hoogenstein aan huis gebonden en dat was voor hem aanleiding om de soorten in zijn tuin te inventariseren. Het bleken er veel meer dan hij en anderen verwachtten: 1.525. De bioloog legde uit dat een boom een apart ecosysteem is dat al snel een huis kan vormen voor meer dan 400 soorten. Zo is een grasveld ook te beschouwen als een apart ecosysteem net als een haag, struik, klimop of vijver. Dode bladeren en dood hout vormen ook belangrijke ecosystemen: “Laat dood hout staan of liggen, tenzij de boom een gevaar vormt”, zegt Hoogenstein. De kippen in zijn tuin bleken waardevol want hielden katten weg. Daardoor trok Hoogensteins tuin meer vogelsoorten dan de gemiddelde tuin.

De bioloog legde uit hoe soorten afhankelijk zijn van verschillende ecosystemen. Een merel heeft een boom nodig voor voeding en gebruikt een heg om zich te verschuilen. Zelfs stenen zijn belangrijk want daarop vegen ze naaldslakken schoon, het slijm gaat eraf voordat de slakken gegeten worden.

In coronatijd maakte Hoogenstein ook een begin met de transformatie van een gemeentegebiedje dat louter uit gras bestond. Na het verzamelen van handtekeningen van buren kreeg hij toestemming van de gemeente om het gebied zelf te beheren. Hij maakte er een van bloemrijk grasland van. “Alle bewoners in de buurt werden enthousiast, het ging leven en werd eigendom van iedereen!” Met de workshopdeelnemers deelde hij tips over de inrichting én het beheer (“Net zo belangrijk”) van het gebiedje: alleen soorten zaaien die in de specifieke bodem thuishoren dus geen ‘kermismengsels’, de zaden inharken in een groeizame periode, geen teelaarde toevoegen, een derde maaien in maart, een derde in oktober en een derde pas in een volgend jaar.

Zo is het ook bij biodiversiteitsontwikkeling op een golfbaan zaak om goed te kijken naar de bodem, het water, het omringende landschap. “Het is maatwerk, per locatie is het anders. En aansluitend is monitoring heel belangrijk. Met monitoring kom je erachter wat achteruit- en vooruitgaat. Een ecoloog weet hoe je dan moet je handelen en zo kun je het beheer verfijnen.” In een vragenrondje werd onder meer gevraagd of schapenbegrazing waardevol is voor de biodiversiteit. “Ja,” zei Hoogenstein, “maar het is wel belangrijk dat je per gebied het juiste aantal schapen inzet en deze schapen daar niet te lang laat grazen.”

Bekijk de presentatie van Luc Hoogenstein. Hoogenstein is de schrijver van ‘Mijn 1000 soortentuin’ en presenteert een programma op RTV Utrecht onder de naam Luc’s Tuinsafari. 

Workshop

Na een korte introductie zetten vertegenwoordigers van twaalf clubs de eerste stappen op weg naar een natuurkansenkaart van hun baan. Onder begeleiding van Louise Bienfait en Luc Hoogenstein bogen ze zich over een plattegrond van hun golfbaan en een map met allerlei lokale gegevens, bijvoorbeeld gegevens van de Bodemkaart van Nederland (beschikbaar via Golfbaandataviewer) en veel voorkomende soorten (beschikbaar via waarneming.nl). 

Op de plattegrond moesten de workshopdeelnemers aangeven waar kansen liggen om het leefgebied voor bepaalde soorten te verbeteren.

Ter afsluiting van de dag wees Louise Bienfait alle deelnemers op de recent verschenen publicatie Biodiversiteitsontwikkeling op golfbanen: praktische handvatten. Hoofdstuk 4 behandelt Praktische maatregelen. Dit zijn laagdrempelige stappen op het gebied van biodiversiteitsontwikkeling die elke golfbaan kan nemen: natuurvriendelijke oevers, bloemrijke graslanden, mantel-zoomvegetatie en natuurvriendelijk bosbeheer.

De natuur delen

In een NGF-seminar eerder op de dag ontstond een groepsgesprek over biodiversiteitsontwikkeling op golfbanen. Golfclubs leveren daarmee een bijdrage aan de oplossing van een wereldwijd probleem, maar uit imago-onderzoeken blijkt dat dit niet algemeen bekend is. Verschillende golfbanen stellen vast dat vertegenwoordigers van natuurorganisaties en waterschappen maar ook gewone burgers altijd positief verrast zijn als ze voor het eerst op een golfbaan rondwandelen. De Drentse Golfclub De Gelpenberg liet weten dat de vereniging om deze reden meedoet aan de Nationale Burendag. Op deze manier geven ze brede bekendheid aan de biodiversiteitswaarde van de golfbaan.

NGF-bestuurslid Richard Kooloos, verantwoordelijk voor Duurzaam beheer en aanwezig onder de gasten, haakte in op het gesprek. “Ik heb in de algemene vergadering, in het kader van de NGF-campagne Welcome to the club, een pleidooi gehouden voor goed stakeholdersmanagement en het delen van de natuur op onze golfbanen”, aldus Kooloos. “98 procent van Nederland golft niet, maar meer dan 80 procent vindt natuur belangrijk en geniet ervan, zo blijkt uit onderzoek. Dat is ons verbindingselement. Als je voor het eerst een golfbaan ziet, word je positief verrast. Dus het is belangrijk om open te zijn, om de natuur op je golfbaan te ontsluiten en te laten zien aan stakeholders en niet-golfers. De biodiversiteitsontwikkeling op je golfbaan is je ‘license to operate’.” De voordracht van Kooloos op de av van de NGF is hier te lezen.

Herhaling van de workshop op 19 oktober 

Op 19 oktober 2023 is de workshop opnieuw gehouden, nu op de Heemskerkse Golfclub. Ditmaal was ecoloog Jan van Harten van Buiting Advies de gastspreker. 

Klik hier voor de presentatie van Jan van Harten: Kansen voor natuur in de stad.